Wyrokiem
z dnia 11 lipca 2012 r. sygn. K 8/10 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że
przepisy ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o rodzinnych ogrodach działkowych
są niezgodne z konstytucją w 24 artykułach.
Wniosek
w tej sprawie złożył dwa lata temu Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,
który wywiódł liczne zarzuty, w głównej mierze dotyczące funkcjonowania
Polskiego Związku Działkowców. Niekonstytucyjne, zdaniem wnioskodawcy,
przywileje PZD miały dotyczyć trzech podstawowych sfer: pozycji PZD
względem innych organizacji zrzeszających działkowców, sytuacji
właścicieli gruntów, na których położone są rodzinne ogrody działkowe,
oraz stosunków PZD ze zrzeszonymi w nim działkowcami.
Podczas
pierwszej rozprawy, 28 czerwca, przedstawiciel wnioskodawcy stwierdził,
że PZD powstał na gruncie Konstytucji PRL i nadal korzysta z nabytych
wówczas uprawnień. Wskazywał, że nikt inny, oprócz PZD, nie może tworzyć
rodzinnych ogrodów działkowych, a sam związek nie ma nic wspólnego ze
zrzeszaniem się działkowców. Podkreślał, że nie mają oni prawa do
współdecydowania o działalności związku, a przywileje PZD naruszają
konstytucyjną zasadę swobody zrzeszania się.
Podobne
zarzuty podnosiła w trakcie rozprawy przedstawicielka Sejmu, która
mówiła, że do biur poselskich wpływają skargi działkowców dotyczące
pozbawiania ich wpływu na funkcjonowanie związku. Ustawę krytykował
również zastępca Prokuratora Generalnego, który zwrócił uwagę, że
kluczowe kwestie związane z realizacją zadań PZD oraz ich relacją wobec
członków związku powinny się znaleźć w akcie powszechnie obowiązującym, a
nie wynikać z wewnętrznych regulaminów.
W
swoim orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny, odnosząc się m.in. do
naruszenia wolności zrzeszania się, rozpatrywanej w kontekście prawa do
równego traktowania, podkreślił, że art. 9 powyższej ustawy, w zakresie,
w jakim wśród podmiotów innych niż Skarb Państwa i samorząd
terytorialny będących właścicielami gruntów, na których mogą być
zakładane rodzinne ogrody działkowe, wymienia tylko jedną organizację
zrzeszającą działkowców, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 58 ust. 1 w
związku z art. 32 ust. 1 konstytucji.
Trybunał
zakwestionował też art. 10 ustawy (nakaz nieodpłatnego przekazania
gruntów Skarbu Państwa w użytkowanie lub użytkowanie wieczyste pod nowo
zakładany ogród działkowy wyłącznie Polskiemu Związkowi Działkowców),
art. 13 ust. 1 (monopol PZD na podział gruntu na tereny ogólne i działki
oraz zagospodarowanie rodzinnego ogrodu działkowego), art. 25 ust. 2
(szczególny i wyjątkowy status prawny PZD jako podmiotu niezależnego w
wykonywaniu swych zadań i podlegającego tylko ustawom) oraz art. 25 ust.
3 w związku z art. 27 ustawy (szczególny charakter PZD jako
stowarzyszenia o szczególnym statusie prawnym, posiadającego osobowość
prawną). Według Trybunału niekonstytucyjne są również przepisy dotyczące
zadań PZD (art. 26), jednostek i organów tego Związku (art. 28) oraz
jego statutu (art. 29). Ponadto za niezgodny z ustawą zasadniczą uznano
przepis mówiący o tym, kto może być członkiem PZD (art. 30).
Decyzja
Trybunału Konstytucyjnego oznacza złamanie monopolu Polskiego Związku
Działkowców. Zdaniem jego krytyków wprowadzone w ustawie mechanizmy
kontrolne były nieprecyzyjne, co wobec tego, że PZD uczyniono faktycznym
monopolistą w zarządzaniu terenami przeznaczonymi na ogródki działkowe –
ponieważ przynależność do niego była warunkiem posiadania działki –
powodowało tworzenie się swoistego państwa w państwie.
Powyższe
orzeczenie wpisuje się w szerszy nurt przełamywania monopolistycznych
pozycji organizacji społecznych, które od lat powojennych stopniowo
umacniały się w systemie państwowym i realizowały zadania z zakresu
administracji publicznej. Nie można zatem wykluczyć, że podobna skarga
zostanie w przyszłości skierowana również w odniesieniu do działalności
PZŁ.
Miłosz Kościelniak-Marszał
